Türkiye Ermeni toplumunun beş öncü kadın yazarının eserlerinden örnekler ve haklarında kaleme alınmış incelemelerden oluşan “Bir Adalet Feryadı, Osmanlı’dan Türkiye’ye Beş Ermeni Feminist Yazar” başlıklı kitap, Aras Yayıncılık aracılığıyla okurlarla buluştu.
Lerna Ekmekçioğlu ve Melissa Bilal tarafından seçilen metinlerden derlenen kitapta, yaşadıkları dönemde kadın haklarıyla ilgili talepleri gündeme getirip, bu hakların elde edilmesi için dernekler, dergiler, gazeteler kuran, romanlar, öyküler, oyunlar, şiirler yazan öncü kadınlardan, Elbis Gesaratsyan, Sırpuhi Düsap, Zabel Asadur, Zabel Yesayan ve Hayganuş Mark’ın kaleme aldığı eserlerden bölümler ile onlarla ilgili yapılan incelemeler yer alıyor.
1830–1911 yılları arasında yaşayan Elbis Gesaratsyan, ilk Ermenice kadın dergisi olan Gitar’ı yayınladı. Yazılarında, cinsler arasındaki eşitsizliğin nedenlerini çözümledi ve toplumun ilerlemesi için kadının özgürleşmesi gerektiğini savundu. 1841–1901 yılları arasında yaşayan Sırpuhi Düsap ise romanlarında aşk, evlilik ve aileyle ilgili yenilikçi fikirleri ve kadınlar üzerindeki toplumsal baskıları dillendirdi. Eserleriyle geleneksel aile kurumuna zarar verdiği gerekçesiyle yoğun tepkiler aldı ama hiçbir zaman yılmadı.
Kadınlar arasında örgütlü dayanışmayı savunan ve henüz 17 yaşındayken kurduğu kadın örgütüyle taşradaki kız çocuklarının eğitilmesi için çaba gösteren Zabel Asadur ise 1873–1934 yılları arasında yaşadı. Asadur aynı zamanda öğretmenlik yaptı ve ders kitapları hazırladı.
Öykü, roman ve makalelerinde cinsler arasındaki toplumsal adaletsizliği dile getiren Zabel Yesayan (1878–1942) toplumu çözümlemede sınıf kategorisinden yararlandı. Yesayan ayrıca, savaş karşıtı tavrıyla dönemin aydınları arasında kendine özgü bir yer edindi. Kitapta yer alan 5. feminist yazar olan Hayganuş Mark ise (1885–1966) 1919’da çıkarmaya başladığı Hay Gin (Ermeni Kadını) adlı kadın dergisini 14 yıl boyunca aralıksız yayınlayarak, Türkiye’de kadın hareketiyle ilgili en uzun soluklu kadın dergisini çıkardı.
Bir saygı niteliğinde
Kitapta yer alan metinler, bir dönemin feminist kadın yazarlarının nasıl bir dünya tahayyül ettiği; adalet eşitlik ve özgürlük fikirlerinin onlar için hangi anlamları taşıdığı; bunları hangi yollarla elde etmeyi düşündükleri gibi sorulara kendi kalemlerinden verilen yanıtlar olarak son derece dikkate değer anlamlar taşıyor.
Bu metinler aracılığıyla yazarların Ermeni ve kadın kimlikleri üzerinden oluşturdukları siyasi duruşların yanı sıra, dönemin Osmanlıcılık, milliyetçilik, sosyalizm gibi toplumsal projelerine olan ilgilerine ve Müslüman/ Türk kadınlarla olan ilişkilerine uzanan bir bakış açısı geliştirilmesi hedefleniyor.
Rober Koptaş’ın yayına hazırladığı “Bir Adalet Feryadı”ndaki çevirileri, Payline Tovmasyan, Takuhi Tovmasyan, Zülal Kılıç, Satenik Alanyan, Anjel Selver Çekem, Melissa Bilal, Maral Aktokmakyan, Talar Şilelyan, Surpuhi Bilal tarafından gerçekleştirdi. Kapak tasarımı ise Mehmet Sinan Niyazioğlu’na ait.
Osmanlı ve Türkiye Ermeni toplumunun bu beş öncü kadın yazarına bir nevi saygı ifadesi olarak nitelendirilebilecek kitabın son bölümünde çeşitli kişi, kurum ve kavramlarla ilgili detaylı bilgiler içeren açıklamalar yer alıyor. Bu sayede okur, ilgili metinlere ve döneme daha kolay nüfuz edebiliyor. Kitapta ayrıca 5 Ermeni feminist yazarın ve çağdaşlarının fotoğraflarından oluşturulan bir fotoğraf albümünü de bulmak mümkün.
