Osmanlı İmparatorluğu’nun son, Cumhuriyet döneminin ise 1940’lara kadar olan döneminin İç Anadolu’sunun, Zara’sının, kitaplarda değil, insanların zihinlerinde, yüreklerinde, hatıralarında yazılı, içten, özlü, mizahi tarihi…
Bahtsızların, felek vurgunlarının, zalim kaderin sillesinden kurtulmak için arkalarına bakmadan gidenlerin, onların ardından gözyaşı dökenlerin, tüm bunlara rağmen özledikleri güzel günlere kavuşmak için çok uzak dehlizlerde de olsa titrek bir mum ışığının parladığını görenlerin ya da gördüklerini sananların hikâyeleri…
Zara ağzına özgü sözcük ve deyimlerle harmanladığı pırıl pırıl üslubuyla gençliğinin, çocukluğunun en nadide hatıralarını satır satır işleyen Kirkor Ceyhan, öykülerinde Anadolu’ya özgü sözlü anlatı geleneğini yazılı bir tanıklığa dönüştürürken, gerçeklerle barışık realist bir edebi patikada ilerliyor. Bunu yaparken de ailesi ve çevresiyle sınırlı kalmamaya, yeni pencerelerden döneminin ulusal ve uluslararası meselelerine açılmaya özen gösteriyor.
“Allah senden razı olsun Ömer Ağa kardeş, en yakınlarım bile, ufak tefek alacakları için olur ki sona kalır da alamam diye, kapıyı eşiği sökerken, sen ne geldin ne de bir haber gönderdin. Al bu bostanın koçanını. Eksik ziyade, sen de hakkını helal eyle. Bundan daha fazlamız kalmadı…”
Ömer Ağa, Bağoğlugil’den; aptes alıp namaz kılmamış, inadına kumar oynayıp içki içmiş, metres tutup karı oynatmış, inadına kumar oynayıp içki içmiş, metres tutup karı oynatmış, Zara’nın külhanilerindendi. Yeniden bir yudum rakı aldı, tütüp duran sigaraya uzandı. Ne bir lafa kadir oldu, ne de bostanın tapusunu eline aldı. Acı acı yanan sigaradan iki nefes çekti. Dükkânın köşesine yöneldi. Çekmeceden Garabed’in mühür basıp da verdiği, bin altı yüz kuruş borç yazılı kâğıdı alıp önlerine geldi. Ana ile iki oğul da, ne he ne de yok diyen, bir dilsiz gibi dükkânda dolanan Ömer Ağa’ya bakılı kalmışlardı.
“Bak Enova, işte bu senet Garabed’in senedidir. Önünüzde yırtıyorum. Anam sütü gibi helal olsun. Garabed’in bana borcu yok. Alın şu bostanınızın tapu koçanını. Ben bu çiftcelerine bağışlıyorum. Kadın halinle ne yer ne içersiniz? Bari bostanını ek biç de, geçinmeye bak, Allah’ın zavallısı…”
29 Ekim 1926 Zara doğumlu. Baba adı Simon, siz deyin Sığı Usta, Ana adı Horik, siz deyin Horik Hatun, Manuşag, Armenuhi ve Azaduhi üç kız kardeşi. Geçimleri, evvelce öğretmen olan babanın sıvacılığı, inşaat ustalığıyla; annenin de zenginlere kilim dokumasıyla...
Ceyhan'ın ilk eğitimi Zara'da: Gazi ve Cumhuriyet ilkokulları. Sonra, Sivas'ta evli olan halasının yanında kalarak sürdürdüğü Sivas Ortaokulu yılları ve halalarının ev komşusu Şımavon adlı Ermeni bir değirmenciden etkilenip materyalist dünya görüşüne meyledişi. Derken, terk-i tahsille Sivas'a veda, Zara'da bila ücret terzi yanında çıraklık...
Kendi deyişiyle, olanaksızlıklar nedeniyle okula devam edememenin acısını, hınçla, bütün dünya realist yazarlarını okuyarak çıkarma uğraşı. Küçük yaştan edebiyata ilgi, kitaplarıyla Sabahattin Ali'yi tanıma...
İkinci Dünya Savaşı'na denk gelen delikanlılık, 1946 Ocağında evlilik, Kasımında Erzurum'a askerlik, 1947'de askerken babalık. 1949'da terhis ve ver elini İstanbul! Ailenin göç konağı Gedikpaşa. Baba Varjabed Simon, Gedikpaşa Surp Hovhannes Ermeni Kilisesi'ne zangoç...
1950'de hapisten çıkıp İstanbul'a gelen Kemal Tahir'le yüz yüze tanışma; böylece Zara'dayken hapiste olduğunu tesadüfen öğrendiği Kemal Tahir'e 1942'de mektup yazarak başlattığı tanışıklığın kesintisiz bir dostluğa dönüşü...
Çarşıkapı'da terzi dükkânı. İki bebe daha. 1965'te ailece Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne göç. On ay sonra gerisin geri dönüş, Beyoğlu'nda terzi dükkânı.
1973'te babasızlık, 1974'te dulluk. 1980'de terk-i meslek, emeklilik ve Fransa'ya, çocuklarının yanına göç. 1982'de yeni bir evlilik, kısa sürede boşanma ve 1988'de Almanya'da üçüncü izdivaç. 1990'da anasızlık. Bonn'da ikamet, sık sık İstanbul'u ziyaret.
Anadolu'nun sözlü ve anlatı geleneğine özgü güçlü bir hafıza, Zara ve çevresi için önemli monografik tanıklıklar...
1999 yılının eylülünde Bonn'da yaşama veda...
Yağmur Dergisi Meryem Dilekçi 02.09.2008
Birgün Gazetesi Ümit Bayazoğlu 16.06.2007
Agos Gazetesi Oşin Çilingir 18.06.1999
Bakış Gazetesi Baki Gül 17.05.1999
Milliyet Gazetesi Gül Dirican 11.05.1999