Aram Andonyan Balkan Savaşı’nı yaşamış bir yazar. İstanbul’da siyasi gelişmeleri günü gününe izleyerek, aynı tarihlerde (1912–1913) bin sayfayı aşkın kitabını yayınlıyor. Haritalar, istatistikler ve fotoğraflarla bezediği bu kitap, inanılmaz özeniyle farklılaşan bir yapıt.
İki önemli öngörüsü var bu kitabın. Daha o günlerde “Beyler bu imparatorluk çöküyor” diyor, ayrıca İttihat ve Terakki’ye ve özellikle de “berbat” Balkan politikalarına verip veriştiriyor. Daha şaşırtıcı olanı ise bu gelişmelerin bu kadarla kalmayıp, daha büyük bir savaşın ufukta göründüğünü tahmin ediyor. Dört Balkan Devleti’nin birbirlerinin yıllarca gözünü oymuş bu milletlerin nasıl olup da bir ittifak kurabildiklerini “anlamaya” çalışıyor yazar. “Bulgaristan’la Sırbistan, bağımsızlıklarına kavuşur kavuşmaz birbirleriyle savaşmışlardı ve Sırplar son yıllara varıncaya dek yenilgilerini unutmuşa benzemiyorlardı. Yunanlılarla Bulgarlar daha birkaç yıl öncesine kadar düpedüz birbirlerini boğazlıyorlardı. Karadağlılarla Sırplar, aralarındaki kan bağlarına rağmen, sürekli olarak birbirleriyle çatışır, hatta vuruşurlardı. Nasıl oldu da birbirlerinden nefret eden bu bağdaşmaz devletler tek bir gaye etrafında birleşebildiler… Bir kin nedeninden bir milli ülkü oluşturmayı başarabildiler?” diye soruyor.
Berlin Kongresi’yle Osmanlı hala bir Avrupa devleti olarak kalabiliyordu belki ama ”Avrupa Türkiyesi”nde çizdikleri sınırların Balkanlarda yaşayan toplulukları hiç de memnun etmediği açıktı. Hiçbir ülke gerçek doğal sınırlarına kavuşamıyor ve her zaman “belalı” olarak tanımlanan yarımada, sonuçları daha da büyük olacak yeni bir karışıklığa doğru gidiyordu. Andonyan “Berlin Antlaşması karanlık bir gelecek vaat ediyordu ve Osmanlı İmparatorluğu’nu yağmalama fikri onları büyülüyordu” diyor. Andonyan, Osmanlı’nın Balkanların her kıpırdanışında neden toprak kaybettiğini sorguluyor.
Yine Osmanlı’nın bu topraklarda beklenen reformları gerçekleştirmemekteki inadını tartışıyor. “Yapamazdı” diye cevaplıyor bu soruları. Reformun gerekli olduğunu neredeyse bir “yüzyıldır” kabul eden Osmanlı, Andonyan’a göre “Modern devlete” dönüşmenin fırsatlarını kaçırıyor.
Bu kitap Balkan Savaşı’nı tüm adımlarıyla izliyor. Oldukça ayrıntılı bir araştırma. Gazeteci diliyle yazılmış ve her tür okurun ilgisini çekmesi hedeflenmiş. Bu yüzden de bugünleri anlamak için önemli bir başvuru kitabı.
