Ararat’a Bakmak Modern tarihte Ermenistan

Ulusların oluşumu, benzer görünümlü insanların bir araya gelmesinden çok, ortak geleneklerin teşvik edilmesi, kültürün sağlamlaşmasıyla ilgilidir. Milliyet oluşumu açık uçlu bir süreçtir, asla tümüyle tamamına ermez, pekişme ve bilinçlilik ile asimilasyon ve bütünlük kaybı arasında gidip gelir. Tarihsel deneyimin bilincinde olmak, çözülmeye karşı yegâne güvencedir. Milan Kundera’nın dediği gibi “Küçük bir ulus yok olabilir ve bu ihtimalin farkındadır.” Bu yüzyılda, Ermeniler tükenmenin eşiğine gelmiş, ama ümitsizlik ve kültürel nihilizme kapılmak yerine, en geç deneyimi, soykırımı bile ulusal geleneklerine dahil etmişleridir. 1915 trajedisi, yenilenmiş bir kimlik tanımı ve anayurdu bağlılıkla birlikte, 20. yüzyıl sonunda, diaspora ve anayurt Ermenilerinin sürekli değişen ulusal bilinçlerinde başlıca tema haline gelmiştir.

(…) Rus askerleri, Eylül 1915’te Van’ı yeniden işgal edip, Şubat-Mart 1916’da Muş ve Bitlis’e doğru ilerlerken, boş kentlere girdiler. Kurtarmaya geldikleri Ermeniler gitmişlerdi, birçoğu asla geri dönemeyecekti. Türkler, imparatorluğu kurtarmayı yada Pantürk bir devlet kurmayı başaramadılar; Jöntürk hükümeti nihayetinde düştü. Ama Ermeniler, Ermeni Platosu’na geri dönemediler; dağılmış, kıyıma uğramış bir halde Transkafkasya’da yeniden toplandılar. Burası artık mülteciler, açlık ve hastalık ülkesine dönüşen ve tarihsel Ermenistan’ın küçük bir parçası olan Kafkasya Ermenistanı’ydı. İşte burada, Erivan civarında Ermeniler, kendilerini topraktan ve maddi zenginlikten yoksun bir milliyet olmaktan çıkarıp, güvenli bir geleceğe sahip bir ulusa dönüştürmeye koyulacaklardı.